Nieuwe Braziliaanse Wet 12 318 definieert en bestraft oudervervreemding na scheiding als kindermishandeling

Brazilië heeft nieuwe wetgeving (Wet 12 318) aangenomen waarin oudervervreemding na scheiding als een vorm van kindermishandeling wordt gedefinieerd, aangepakt en bestraft

Op 26 augustus 2010 heeft het Braziliaanse Parlement met onmiddelijke ingang wetgeving aangenomen tegen oudervervreemding bij scheiding. De aangenomen wetgeving definieert oudervervreemding als een vorm van kindermishandeling. In de nieuwe Braziliaanse wet worden zeven concrete maatregelen gegeven en omschreven waarmee Braziliaanse rechters en rechtbanken oudervervreemding kunnen aanpakken. De maatregelen betreffen het opleggen van boetes of dwangsommen, contraire zorg- of gezagsbeschikkingen en ondertoezichtstellingen (OTS).

Hieronder vindt u de tekst van de nieuwe Braziliaanse wetgeving in zowel een ongeautoriseerde Engelse vertaling als daaronder ook de originele Braziliaanse tekst in het Portugees.

Peter Tromp
Vader Kennis Centrum (VKC)

Brazilian Law 12 318 – Ratified law that defines and punishes parental alienation

Check below in full 12.318/10 law that provides for parental alienation.
_____________
LAW No. 12 318, DE 26 AUGUST 2010 Provides for parental alienation and amending Art. 236 of Law No. 8069 of 13

Ratified law that defines and punishes parental alienation in Brazil
26 August 2010
http://www.migalhas.com.br/Quentes/17,MI116210,101048-Lula+sanciona+lei+que+determina+alienacao+parental+como+crime

THE PRESIDENT OF THE REPUBLIC

Given the decrees of Congress promulgated the following law:

Article 1 This Law regulates the parental alienation.

Article 2 The parental alienation is considered an act of interference with the psychological training of the child or adolescent, promoted or induced by their parents or grandparents if the child or adolescent is under their authority, custody or supervision, and to result in less contemptuous behavior that impadiscano creating or maintaining links with the other parent. Examples of forms of parental alienation, as substantiated to the court or discovered by an expert, or charged directly with the testimony of third acts are aimed at:

I – open a campaign to ban the behavior of the parent exercising parenting;

II – impede the exercise of parental authority;

III – prevent contact of the child or adolescent with a parent;

IV – opposing the right to family life regulated;

V – deliberately omit relevant personal information to parents on the child or adolescent, including educational, medical and related changes of address;

VI – make false allegations against parents, against his family or against the grandparents in order to prevent or hinder their care to the child or adolescent;

VII – Change the address of residence without justification in order to prevent the attendance of the child or adolescent with the other parent, with his family or grandparents.

Article 3 The provision of an act of parental alienation hurts the fundamental right of the child or adolescent to enjoy a healthy family life, impedes the relationship of affection in relationships with parents and his family group, and is a form of abuse against moral the child or adolescent does not comply with the duties related to parental authority or guardianship or custody.

Article 4 In the face of evidence or documents indicated that parental alienation, the application of this Act at any time of the procedure, or incidentally in independent action, the court will determine, with urgency, after hearing the prosecutor, the transitional measures for the maintenance of ‘psychological integrity of the child or adolescent, including to ensure their familiarity with the parent or make a genuine rapprochement between the two, if any. The court will provide the child or adolescent and the parent a minimum guarantee of visits, except in cases where there is imminent risk of physical or psychological harm to the child or adolescent, certified by a professional designated by the judge in charge of monitoring visits .

Article 5 If there is evidence that they have been charged with acts of parental alienation incidental damages, the court, if necessary, to determine the bio-psychological consequences of child:

1 The expert report is based on extensive psychological assessment biopsychosocial or, where appropriate, including a personal interview with the parties, examination of documents in the case, the story of the couple’s relationship, the chronology of events The assessment of the personalities involved and the investigation as a child or teen may have developed symptoms of alienation against their parents.

2 examinations will be performed by professionals or experts in the multidisciplinary team, necessary in any case, as evidenced by appropriate academic or professional history to diagnose the acts of parental alienation.

3 The expert or a multidisciplinary team appointed to assess the presence of parental alienation will submit a report within 90 days, renewable only with judicial authorization based on a detailed explanation.

Article 6 In response to acts typical of parental alienation or against any behavior that hinders the coexistence of the child or adolescent with a parent’s parent, the court may, together or separately, to raise the subject of their civil or criminal liability arising, and have adequate tools to inhibit or mitigate the effects of alienation. He will, according to the severity of the case:

I – indicate the presence of parental alienation and to notify the parent;

II – expanding the system of family life for the alienated parent;

III – impose a fine on the alienating parent;

IV – require advice biopsychosocial;

V – lead to a change of custody from joint custody or its reversal;

VI – to elect a temporary residence of a child or adolescent;

VII – to declare the suspension of parental authority.

In the case of arbitrary change of address, or impracticability or obstruction to the family, the court may also reverse the requirement to remove the child from parents’ residence, during the alternating periods of family life.

Article 7 In case of assignment or change of custody will be given preference to the parent that allows efficient co-existence of the child or adolescent with the other parent, if the case can not be alternating.

Article 8 The change of domicile of the child or adolescent is irrelevant to the determination of responsibilities relating to claims based on right to family life, unless this is not the result of consensus between the parents or a court decision.

Article 9 (vetoed – amended – cash)

Article 10 (vetoed – amended – cash)

Article 11 This Law shall enter into force upon its publication.

Brasília, August 26, 2010,

189 ° and 122 ° of the independence of the Republic.

Luiz Inacio Lula da Silva

Luiz Paulo Teles Ferreira Barreto

Paulo de Tarso Vannuchi

Read more – News
* 20/11/2009 – CCJ’s Board approves action against a parent who incite hatred child – click here
* 18.08.2009 – Parental Alienation can lead to loss of custody of the child – click here

Read More – Articles
* 13/8/10 – The “syndrome” that will turn law – Nebo Flávia Azevedo Antunes – click here
* 23/7/10 – SAP – Parental Alienation Syndrome – Luiz Fernando Valley Guilherme de Almeida / André Fernando Reusing Namorato – click here
* 21/7/10 – Soon, parental alienation is a crime – Denise Perissini Maria da Silva – click here

————————————————

Lei 12.318 Sacionada lei que define e pune a alienação parental

Confira abaixo na íntegra a lei 12.318/10 que dispõe sobre a alienação parental.
_____________ LEI Nº 12.318, DE 26 DE AGOSTO DE 2010
Dispõe sobre a alienação parental e altera o art. 236 da Lei nº 8.069, de 13
http://www.migalhas.com.br/Quentes/17,MI116210,101048-Lula+sanciona+lei+que+determina+alienacao+parental+como+crime

Lei 12.318

Sacionada lei que define e pune a alienação parental

Confira abaixo na íntegra a lei 12.318/10 que dispõe sobre a alienação parental.

_____________

LEI Nº 12.318, DE 26 DE AGOSTO DE 2010

Dispõe sobre a alienação parental e altera o art. 236 da Lei nº 8.069, de 13 de julho de 1990.

O PRESIDENTE DA REPÚBLICA

Faço saber que o Congresso Nacional decreta e eu sanciono a seguinte Lei:

Art. 1 Esta Lei dispõe sobre a alienação parental.

Art. 2 Considera-se ato de alienação parental a interferência na formação psicológica da criança ou do adolescente promovida ou induzida por um dos genitores, pelos avós ou pelos que tenham a criança ou adolescente sob a sua autoridade, guarda ou vigilância para que repudie genitor ou que cause prejuízo ao estabelecimento ou à manutenção de vínculos com este.

Parágrafo único. São formas exemplificativas de alienação parental, além dos atos assim declarados pelo juiz ou constatados por perícia, praticados diretamente ou com auxílio de terceiros:

I – realizar campanha de desqualificação da conduta do genitor no exercício da paternidade ou maternidade;

II – dificultar o exercício da autoridade parental;

III – dificultar contato de criança ou adolescente com genitor;

IV – dificultar o exercício do direito regulamentado de convivência familiar;

V – omitir deliberadamente a genitor informações pessoais relevantes sobre a criança ou adolescente, inclusive escolares, médicas e alterações de endereço;

VI – apresentar falsa denúncia contra genitor, contra familiares deste ou contra avós, para obstar ou dificultar a convivência deles com a criança ou adolescente;

VII – mudar o domicílio para local distante, sem justificativa, visando a dificultar a convivência da criança ou adolescente com o outro genitor, com familiares deste ou com avós.

Art. 3 A prática de ato de alienação parental fere direito fundamental da criança ou do adolescente de convivência familiar saudável, prejudica a realização de afeto nas relações com genitor e com o grupo familiar, constitui abuso moral contra a criança ou o adolescente e descumprimento dos deveres inerentes à autoridade parental ou decorrentes de tutela ou guarda.

Art. 4 Declarado indício de ato de alienação parental, a requerimento ou de ofício, em qualquer momento processual, em ação autônoma ou incidentalmente, o processo terá tramitação prioritária, e o juiz determinará, com urgência, ouvido o Ministério Público, as medidas provisórias necessárias para preservação da integridade psicológica da criança ou do adolescente, inclusive para assegurar sua convivência com genitor ou viabilizar a efetiva reaproximação entre ambos, se for o caso.

Parágrafo único. Assegurar-se-á à criança ou adolescente e ao genitor garantia mínima de visitação assistida, ressalvados os casos em que há iminente risco de prejuízo à integridade física ou psicológica da criança ou do adolescente, atestado por profissional eventualmente designado pelo juiz para acompanhamento das visitas.

Art. 5 Havendo indício da prática de ato de alienação parental, em ação autônoma ou incidental, o juiz, se necessário, determinará perícia psicológica ou biopsicossocial.

§ 1 O laudo pericial terá base em ampla avaliação psicológica ou biopsicossocial, conforme o caso, compreendendo, inclusive, entrevista pessoal com as partes, exame de documentos dos autos, histórico do relacionamento do casal e da separação, cronologia de incidentes, avaliação da personalidade dos envolvidos e exame da forma como a criança ou adolescente se manifesta acerca de eventual acusação contra genitor.

§ 2 A perícia será realizada por profissional ou equipe multidisciplinar habilitados, exigido, em qualquer caso, aptidão comprovada por histórico profissional ou acadêmico para diagnosticar atos de alienação parental.

§ 3 O perito ou equipe multidisciplinar designada para verificar a ocorrência de alienação parental terá prazo de 90 (noventa) dias para apresentação do laudo, prorrogável exclusivamente por autorização judicial baseada em justificativa circunstanciada.

Art. 6 Caracterizados atos típicos de alienação parental ou qualquer conduta que dificulte a convivência de criança ou adolescente com genitor, em ação autônoma ou incidental, o juiz poderá, cumulativamente ou não, sem prejuízo da decorrente responsabilidade civil ou criminal e da ampla utilização de instrumentos processuais aptos a inibir ou atenuar seus efeitos, segundo a gravidade do caso:

I – declarar a ocorrência de alienação parental e advertir o alienador;

II – ampliar o regime de convivência familiar em favor do genitor alienado;

III – estipular multa ao alienador;

IV – determinar acompanhamento psicológico e/ou biopsicossocial;

V – determinar a alteração da guarda para guarda compartilhada ou sua inversão;

VI – determinar a fixação cautelar do domicílio da criança ou adolescente;

VII – declarar a suspensão da autoridade parental.

Parágrafo único. Caracterizado mudança abusiva de endereço, inviabilização ou obstrução à convivência familiar, o juiz também poderá inverter a obrigação de levar para ou retirar a criança ou adolescente da residência do genitor, por ocasião das alternâncias dos períodos de convivência familiar.

Art. 7 A atribuição ou alteração da guarda dar-se-á por preferência ao genitor que viabiliza a efetiva convivência da criança ou adolescente com o outro genitor nas hipóteses em que seja inviável a guarda compartilhada.

Art. 8 A alteração de domicílio da criança ou adolescente é irrelevante para a determinação da competência relacionada às ações fundadas em direito de convivência familiar, salvo se decorrente de consenso entre os genitores ou de decisão judicial.

Art. 9 ( VETADO)

Art. 10. (VETADO)

Art. 11. Esta Lei entra em vigor na data de sua publicação.

Brasília, 26 de agosto de 2010; 189º da Independência e 122º da República.

LUIZ INÁCIO LULA DA SILVA

Luiz Paulo Teles Ferreira Barreto

Paulo de Tarso Vannuchi

________________
____________

Leia mais – Notícias
* 20/11/09 – CCJ da Câmara aprova medidas contra pai ou mãe que incitar filho ao ódio – clique aqui
* 18/8/09 – Alienação Parental pode levar à perda da guarda da criança – clique aqui

Leia mais – Artigos
* 13/8/10 – A “síndrome” que virará lei – Flávia Nebó de Azevedo Antunes – clique aqui
* 23/7/10 – SAP – Síndrome da Alienação Parental – Luiz Fernando do Vale de Almeida Guilherme/André Fernando Reusing Namorato – clique aqui
* 21/7/10 – Em breve, alienação parental será crime – Denise Maria Perissini da Silva – clique aqui

Lezing door Professor Richard Gardner over het oudervervreemdingssyndroom (Parental Alienation Syndrome – PAS) in de Grote Kerk van Breda in 1999

Door Peter Tromp

Effectieve handhavingswetgeving en strafmaatregelen door de rechtbank zijn de enige remedie tegen het ouderverstotingssyndroom stelde Richard Gardner al in juni 1999 tijdens zijn lezing in de Grote Kerk in Breda:

“What I say about the cure of PAS, is that the legislators empower the judges to impose penalties – meaningfull and humane penalties – on PAS inducing parents, regardless of the gender of the parent. This is the only cure that I know of!”

Professor Richard Gardner; 24 Juni 1999, Grote Kerk, Breda.

Luister live naar het originele audiofragment uit de toespraak van Professor Richard Gardner in de Grote Kerk van Breda op 24 juni 1999

Toespraak van Professor Richard Gardner over het Parental Alienation Syndrome (PAS) te Breda op 24 juni 1999

Toespraak uitgesproken door Richard Gardner op de 1e congresdag “Het belang van het Kind, van toverformule naar hanteerbare definitie”, georganiseerd ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van Stichting Kind en Omgangsrecht (opgericht in 1988 en nu sinds 2013 Stichting Vader Kennis Centrum geheten) door het Ministerie van Justitie, de toenmalige Stichting Kind en Omgangsrecht en het Platform SCJF

Waarschuwing vooraf:

Onderstaande vertaling van de door Professor Richard Gardner in het Engels gegeven toespraak, is de enig beschikbaar gemaakte vertaling van het Nederlandse Ministerie van Justitie dat de haar toegezonden originele Engelse spreektekst van Richard Gardner – alsook de door hem ten behoeve van de congresdeelnemers aan dit Nederlandse ministerie als mede-organisator van het congres toegestuurde basisbronnen en achtergronddocumenten waarvan Richard Gardner in zijn toespraak gewag maakt – nooit heeft vrijgegeven.

Inleiding

Toen ik een student was op de middelbare school, gaf een van mijn leraren richtlijnen voor het schrijven van een recensie. Hij vertelde: Vertel wat je gaat zeggen, zeg het en vertel dan wat je hebt gezegd. En dat verbeterde mijn cijfers. Het is een goed uitgangspunt.

Ik ga u dan ook vertellen wat ik ga zeggen, namelijk dat de wetgevers rechters het gezag kunnen geven om de ziekte Parental Alienation Syndrome (PAS) te genezen en te voorkomen. Als de wetgevers dit gezag niet aan de rechters toekennen, zal de ziekte groeien en om zich heen grijpen.

De mensen in jullie land hebben een betere uitgangspositie dan wij in de Verenigde Staten, omdat jullie kunnen leren van de fouten die wij hebben gemaakt.

Ik heb twee jaar in Europa gewoond, van 1960 tot 1962; toen ik in Duitsland woonde was ik in militaire dienst. Ik heb gedoceerd in vele Europese landen, onder andere als gastdocent in St. Petersburg.

Zoals generaal Eisenhouwer ooit zei: “De verenigde Staten is het grootste land in de wereld”. Ik denk dat daar een grote waarheid in schuilt; wellicht zijn we erg moedig, maar we hebben ook veel fouten gemaakt. Slechte gewoonten beginnen bij ons en jullie nemen deze een paar jaar later over. Ik ga jullie dan ook vertellen wat er in de Verenigde Staten speelt en geef jullie hetzelfde advies als ik aan de mensen in de VS heb gegeven.

We zullen wel zien hoe een en ander in elkaar past als ik aan het vertellen ben.

Ik wil beginnen om u meer te vertellen over PAS en wat ik ermee bedoel.
PAS is een syndroom. Wat is de definitie van syndroom? In de medische wetenschap is een syndroom een groep van symptomen die bij elkaar mogen worden geplaatst omdat ze zich gezamenlijk voordoen. Een goed voorbeeld van een syndroom is Downs syndroom, waarin een combinatie van een geestelijke handicap en een gezichtsuitdrukking die lijkt op die van Aziatische mensen. De kinderen met dit syndroom hebben ook allemaal een relatief korte vijfde vinger.Tegenwoordig weten we dat dit syndroom een genetische afwijking betreft, het is een cluster van symptomen die samen aanwezig zijn en dit cluster wordt dan syndroom genoemd.

Ik ga u iets vertellen over het syndroom, de symptomen en wat er aan gedaan kan worden.

Ik houd me bezig met kinderpsychiatrie sinds mijn late schooljaren eind jaren ‘50, meer dan 40 jaar geleden. Sinds begin 1960 heb ik me daarbij ook bezig gehouden met ouderlijk gezag- en zorgzaken en ik heb de evolutie geobserveerd van bepaalde ontwikkelingen. Ik had PAS nog nooit gezien tot ongeveer 15 jaar geleden. Dus van de laat 50-er en begin 60-er jaren tot begin 80-er jaren zag ik geen PAS. Ik zag het pas begin 1980 en schreef mijn eerste artikel hierover in 1985, waarna het probleem steeds groter is geworden. Ik zal een definitie geven van PAS. PAS is een verstoring die alleen en exclusief ontstaat in een dispuut om het gezag en de zorg over een kind. Ik heb nog geen zaak gezien waarin er geen sprake was van een gezags- of zorgkwestie.

Meestal gaat het om de vader en de moeder, soms om de grootouders. Maar het gaat altijd om een gezags- of zorgkwestie.

Het gaat om twee componenten.

• Ten eerste is er sprake van het systematisch hersenspoelen van het kind, een campagne van denigreren van de ene ouder door de andere ouder.
• De tweede component, en dit is erg belangrijk, is de eigen bijdrage van het kind.

Het gaat dus om deze twee componenten samen, die de term PAS rechtvaardigen. Als het alleen maar programmeren betrof dan had ik het zo genoemd, maar het andere element van de eigen bijdrage van het kind, leidde tot de conclusie dat ik het een andere naam moest geven.

In het algemeen start het niet eerder dan dat een programmerende ouder besluit het kind te programmeren, teneinde zijn eigen positie in de gezags- of zorgzaak te versterken.

Waar het op neerkomt is dat de kinderen in een algehele context van een denigratie- en haatcampagne de rechters ervan zullen proberen te overtuigen dat ze niet met de andere ouder mee zullen moeten, omdat deze het kind haat, omdat deze ouder het kind dermate heeft misbruikt of verwaarloosd dat volledige afwijzing is gerechtvaardigd en dat een rechtbank of een rechter een serieuze fout maakt als hij het kind toewijst aan de andere ouder.

Het gaat daarbij dus om een campagne die dag in dag uit doorgaat om de scenario’s in het geheugen van de kinderen te prenten zodat ze bepaalde uitspraken kunnen doen op het juiste moment om zo de positie van de programmerende ouder te versterken in de rechtszaak om het gezag of de zorg.

Richard Gardner in gesprek met Peter Tromp tijdens de conferentie van 24 juni 1999

Ik wil het nu gaan hebben over de acht belangrijkste symptomen van PAS.

Ten eerste de campagne om de andere ouder te denigreren.

De andere ouder noemen we de slachtofferouder, de vervreemde of verstootte ouder, deze termen worden langzamerhand gemeengoed in de VS. Doorgaans is de slachtofferouder geen misbruikende ouder. Als dat wel het geval is, dan is PAS niet de juiste diagnose. Het betreft alleen die gevallen waarin de ouder een best goede ouder was, een liefhebbende en toegewijde ouder om vervolgens zich te realiseren dat hij het doel is van een haatcampagne.

Er zijn drie categorieën te onderscheiden

In de laagste categorie, is de campagne mild. Het kan 5% van de tijd beslaan in de aanwezigheid van de programmerende ouder en heel intensief zijn, maar als de programmerende ouder er niet is, verlegt het kind zijn aandacht naar de andere ouder en zal opmerkingen maken om te laten zien aan de programmerende ouder dat ze geprogrammeerd zijn om deze dingen te zeggen.

In de hoogste categorie zullen de kinderen in het gezicht spugen van de slachtofferouder, ze zullen verschrikkelijke benamingen gebruiken voor de slachtofferouder. De programmerende ouder zal slechts toekijken en als deze gevraagd wordt om commentaar, zal deze het gedrag rechtvaardigen door te wijzen op de behoefte van het kind zich te uiten, zonder het kind te corrigeren, omdat het geen correct gedrag is of omdat je zo niet tegen je vader spreekt. Er worden ook geen disciplinaire maatregelen opgelegd, waardoor het kind als het ware wordt aangemoedigd op deze manier door te gaan.

Het tweede symptoom zijn de absurde rationaliseringen voor het gedrag.

Als vader aan het kind vraagt: “Waarom haat je je vader zo erg? zal het kind zeggen: “Ik weet het nu even niet, ik vertel het de volgende keer wel. Zeg het me toch nu maar. Omdat je vroeger te hard kauwde bij het eten. Is dat een reden om me nooit meer te zien? Ja dat is een reden.

En als je aan vader vraagt: Wat vind je daarvan? Als hij het zo voelt dan accepteer ik dat.”

Dit is het programmerende proces. Sommige van deze aspecten zijn absurd. Elk voorbeeld dat ik geef, zijn werkelijke voorbeelden uit mijn praktijk. Geen van de voorbeelden is verzonnen. Zo creatief ben ik niet.

Als je het kind vraagt: “Waarom wil je je vader nog meer niet zien? Hij liet altijd boeren. Is dat een reden? Ja dat is een goede reden. En verder? Hij sloeg mijn moeder. Heb je wel eens gezien dat hij je moeder sloeg? Nee, maar mijn moeder zei dat hij dat altijd deed. Heb je het dan ooit gehoord? Nee. Maar hoe weet je dan dat het is gebeurd? Je vader zegt dat hij dat nooit heeft gedaan. Hij zegt dat je moeder liegt en dat hij je moeder nog nooit heeft geslagen. Mijn vader liegt. Mijn moeder liegt nooit, dus mijn vader liegt. Geef me een ander voorbeeld dat je vader wel eens liegt? Dat kan ik nu niet. Ik vertel het de volgende keer wel.”

De verklaringen zijn dus niet reëel.

“Het was thuis nooit leuk, ik haatte ieder minuut. Ik heb hier anders een foto van jou en je zusje, je vader en moeder in Disneyworld, met Donald Duck en Mickey Mouse, met een grote lach op je gezicht. Het lijkt toch dat je het erg naar je zin hebt. Ik haatte ieder minuut ervan. Waarom lach je dan? Ik moest lachen. Hij zei dat ik moest lachen, omdat hij me anders zou slaan. Als ik geen “cheese” zou zeggen om te doen alsof ik lachte, dan zou hij me slaan.”

Je hebt dan van deze absurde rechtvaardigingen voor de campagne. Het mag lachwekkend zijn maar het is onderdeel van de campagne van het kind.

Het derde symptoom is gebrek aan ambivalentie.

Alle menselijke relaties kennen gemengde gevoelens. Dus je zegt tegen een kind: Schrijf de dingen op die je leuk vindt aan je moeder, dingen die je niet leuk vindt aan je moeder, dingen die je leuk vindt aan je vader en dingen die je niet leuk vindt aan je vader. Wat je ziet is dat aan de programmerende ouder alles leuk is, niets negatiefs. Het tegenovergestelde zie je bij de slachtofferouder, daar alleen negatieve dingen. Laten we zeggen dat de moeder het doel is. Ik kom zo meteen nog op het geslachtsaspect. We zien namelijk een verschuiving optreden in die zin dat steeds meer vaders een programmerende rol hebben en moeders het slachtoffer zijn. Dit is een recente ontwikkeling in de VS, waar ik later nog op terugkom.

Laten we zeggen dat de vader het kind geprogrammeerd heeft.

“Ik haat mijn moeder. Ik kan haar niet uitstaan. Kun je niet iets positiefs zeggen? Nee, er is niks goed. In haar hele leven heeft ze niks goed gedaan? Nee. En als je de slechte dingen moet opnoemen wat heeft ze dan gedaan? Ik moest van haar de televisie uitdoen en gaan slapen. Ik mocht geen televisie kijken totdat mijn huiswerk af was. Ze zei dat ik niet buiten mocht spelen met mijn vrienden”.

Het vierde symptoom is de schijnbare onafhankelijkheid van het fenomeen.

Het kind stelt dat al de ideeën van hem of haarzelf zijn en dat het niks te maken heeft met de invloed van de programmerende ouder. De programmerende ouder wil dat het kind dat zegt, omdat de programmerende ouder vaak door de vader of anderen ervan wordt beschuldigd programmerende ouder te zijn. Daarom zegt het kind dat het allemaal zijn eigen idee was en dat moeder er niets mee te maken had. De programmerende ouder zal dan vooral laten benadrukken dat het de opvatting van het kind zelf is en van niemand anders.

Ik herinner me dat een moeder zei:“Nou vertel me, als je tegen me zegt dat je je vader niet wil zien, dan hoef je hem ook niet te zien. Ik respecteer je recht je vader niet te zien. Als ik een advocaat moet inschakelen om ervoor te zorgen dat je je vader niet hoeft te zien, dan zal ik dat doen. Als ik naar het hooggerechtshof moet om ervoor te zorgen dat je je vader niet ziet, zal ik dat doen want ik respecteer jouw recht om je vader niet te zien. Nu dan, wil je je vader zien? Nee, nee. Zie je, hij wil zijn vader niet zien.”

En dan zal het kind zeggen dat het zijn vader niet wil zien. Je ziet het programmeren. Er is ook de boodschap dat hij zo gevaarlijk is dat er een advocaat nodig is en dat de moeder tot het hooggerechtshof van de VS moet gaan.

Je ziet het programmeren en je ziet dat het kind zo geprogrammeerd wordt dat het doet alsof het zijn eigen opvattingen zijn.

Het vijfde symptoom is de reflex van steun van de programmerende ouder in het ouderlijk conflict.

Hoe sterk het bewijs ook is dat de slachtofferouder gelijk heeft en dat de programmerende ouder de schuld lijkt te krijgen, het kind zal daarop reageren door automatisch de kant van de programmerende ouder te kiezen.

Dus de moeder zegt: hij geeft ons geen geld, hij stuurt ons geen geld, hoe moeten we nu eten, we zullen verhongeren, misschien moeten we het huis wel uit, we kunnen geen kleren kopen. Ze creëert het beeld van kinderen die naakt over straat moeten midden in de winter. En dat allemaal omdat de vader het geld niet geeft. En de vader zegt, dat is een leugen, ik heb hier de cheques, daarop staat haar handtekening. Ze heeft het geld dus wel. Het kind zal zeggen dat de cheques vals zijn en zijn vader beschuldigen. Er is geen enkele manier om het kind ervan te overtuigen dat de programmerende ouder liegt. Er is dus altijd steun van het kind.

Het zesde symptoom is het ontbreken van schuld.

Het kind dat in het gezicht van de slachtofferouder spuugt, die de wildste aantijgingen doet, zonder schuldgevoel, zonder enig gevoel van schaamte, zonder enig gevoel van sympathie of empathie voor de slachtofferouder.

Wanneer ik dan tegen het kind zeg: “Je meent dus dat je je vader nooit meer wil zien, in nog geen duizend jaar? Ja dat klopt. En je zegt dat hij moet betalen voor al je kosten van privé-school enzovoort, hoe ver weg ook? Ja dat klopt. Vind je dat wel terecht? Dat je je vader nooit meer ziet en dat hij alleen maar geld hoeft neer te leggen? Ja dat is terecht. Schaam je je daar niet een beetje voor? Nee, ik ben niet schuldig, ik hoef me niet te schamen, vanwege al de dingen die hij deed. Wat deed hij dan? Hij was gemeen. Hij was altijd erg gemeen tegen me. Ik moest van hem naar Disneyworld, ik moest naar films die ik niet wilde zien, hij had van die videofilms.”

Om dit soort belachelijke redenen gaat het. Maar er is geen schuldgevoel, omdat de programmerende ouder dat niet leert. Deze leert het kind geen goede manieren, geen respectvol gedrag, straft niet als het kind niet respectvol is en voorziet niet in een goede omgeving waarin respect kan worden bijgebracht. Deze ouder vraagt dus niet om excuus aan te bieden, zal het kind niet aanspreken op onrespectvol gedrag, zo praat je niet tegen je vader. Het kind wordt zo geen goed gedrag, geen goede normen en waarden bijgebracht in relatie tot de slachtofferouder.

Richard Gardner met Peter Tromp op 24 juni 1999

Het zevende symptoom is het lenen van scenario”s.

Het kind incorporeert in het proces woorden en zinnen die niet passen bij een kind van die leeftijd.

Een voorbeeldsituatie: Vader vraagt moeder:“Laat me even met de kinderen praten. Moeder antwoordt: Ze zijn net uit school, ze kleden zich nu om en ze hebben het te druk om met je te praten, ze gaan zo buiten spelen.” En als de vader dan later terugbelt zegt moeder weer: “Ze hebben geen tijd om met je te praten, we zijn net aan het eten, we zijn aan het dessert, je moet ons niet meer lastig vallen. Ze kijken nu televisie, ze gaan nu naar bed. Je moet ons niet zo lastig vallen.

Vraag je dan later aan het kind: Waarom wil je je vader niet zien? Hij valt ons lastig. Dat is een moeilijk woord voor iemand van jouw leeftijd? Wat betekent dat eigenlijk? Vraag het maar aan mijn moeder. Zij weet het wel.”

Je ziet waar het vandaan komt. Beschuldiging van seksueel misbruik is hiervan meestal een afgeleide, doorgaans in 10 tot 15% van de gevallen. De kinderbescherming wordt dan ingeschakeld en met één telefoontje kan het leven van de vader verwoest zijn.

Een 4 jaar oud meisje: “Waarom wil je je vader niet zien? Hij penetreerde me. Dat is een groot woord voor een 4-jarig meisje. Wat betekent dat. Hij penetreerde? Dat weet ik niet, vraag maar aan mijn moeder, zij zei dat hij me penetreerde.”

U ziet de incorporatie van termen die normaliter niet in de vocabulaire van zulk jonge kinderen zit.

Het laatste symptoom is de overzetting van het programmeren naar de familie van de slachtofferouder.

De grootouders, ooms en tantes hadden voorheen een goede relatie met het kind. Nu wil het kind ineens niet meer met de grootouders of ooms en tantes praten. Als oma belt, zegt het kind: Ik haat je oma en hangt meteen op. De oma meldt dit meteen aan opa en andere familieleden, vervolgens worden verjaardagskaartjes en cadeaus, kerstkaarten etc. retour gezonden. Hierdoor ontstaat er binnen deze groep een enorm verdriet en pijn over het verlies van dit kind, maar de programmerende ouder voelt geen enkele verlies.

Zoals u op de sheet kunt zien. De symptomen zijn verdeeld in drie categorieën van mild tot gemiddeld tot zwaar. Die differentiatie is enorm belangrijk. Als we onderaan de sheet kijken, waar staat “overdracht van moeilijkheden” dan geeft dat een goed idee tot welke categorie een symptoom hoort.

In de overdrachten van het kind van de ene ouder naar de andere, zijn er minimale problemen.

De gemiddelde problemen

Als het kind niet wil gaan, als het kind smeekt, en de programmerende ouder zegt: Zie je dan niet dat ze je haten? Hoor je de boodschap niet? Wat is er met je aan de hand? Ben je blind? Kun je niet zien dat ze je haten? Wat voor vader ben je? Waarom blijf je dan aandringen om je kinderen te zien? Dit zijn zaken die in de rechtbank worden behandeld. Respecteer je hun wensen niet? Zie je dan niet dat ze niet willen gaan? Ga naar je vader, ik krijg moeilijkheden met de rechter als je niet gaat.

Meestal wil de slachtofferouder de kinderen uit het zicht van de programmerende ouder halen. Doorgaans kalmeren de kinderen dan, en is alles in orde. Soms echter starten ze dan toch weer met de campagne. Soms krijgt de programmerende ouder steun van de kinderen zelf. Bijvoorbeeld een 11-jarig meisje dat let op een jonger broertje of zusje, dat dan zegt dat het moet opletten of alles nog wel goed is. Ik zal tegen mama zeggen dat je aardig was tegen papa. Papa ik haat je. Het kind gaat dan terug naar de moeder en vertelt, ik heb gezegd dat ik hem haat.

Het is gewoon om alleen slechte dingen over de slachtofferouder te vertellen. Ze vertellen dat ze er het hele weekend waren, maar iedere minuut ervan haatten. De werkelijkheid is echter dat ze een leuke tijd hebben gehad, maar incidenteel terugvielen in hun rol die ze van de programmerende ouder hebben geleerd.

Richard Gardner met Peter Tromp

In de ernstige vorm zijn bezoeken onmogelijk.

De kinderen weigeren naar de andere ouder te gaan. De programmerende ouder is doorgaans paranoïde, de kinderen geloven dat er sprake was van moord, verkrachting, seksueel misbruik, verwaarloosd, geslagen om ze in huis te krijgen, bloed loopt van de gordijnen, ze willen het huis uitvluchten, zijn paranoïde en geloven dat ze zware straffen zullen krijgen, ondanks dat ze daar geen bewijs voor hebben en dat ze het persoonlijk nooit hebben ervaren. Bezoeken zijn daarom nauwelijks mogelijk in de zware categorie.

Het gedrag tijdens de bezoeken zoals ik dat heb beschreven, de band met de programmerende ouder.

In de milde gevallen is de band met de programmerende ouder meestal goed met uitzondering van het feit dat deze ouder om zijn eigen positie te versterken in een rechtszaak de kinderen goed zal programmeren.

In de zware zaken is de band met de programmerende ouder, die meestal paranoïde is, enorm beschermend, heeft nooit de vader vertrouwd, ook niet in het begin. Ik heb een zaak gehad waarin de moeder weigerde de vader in de woonkamer te laten komen. In recente jaren is dat meer gangbaar geworden. Ik weet niet hoe dat hier in Europa is. Dit is een persoonlijke aangelegenheid. Er was een vrouw, die toen de vader in de verloskamer kwam, tijdens de bevalling tegen de verloskundige zei, als je hem nu niet de kamer uitzet ontsla ik je.

Dit is de uitwas van de afwijzing van de vader, het niet vertrouwen van de vader, die het kind zal laten vallen als hij het vastheeft. Er was een vader die een professioneel footballspeler was, maar de moeder vertrouwde de vader niet om hem het kind te laten vasthouden. Hij kon een voetbal vasthouden, maar niet een baby. Deze dingen zijn absurd, maar dit zijn de uitwassen en de rechtvaardigingen voor de te grote bescherming. De band met de programmerende ouder is doorgaans goed.

Zoals ik al zei, als de vader iemand is die misbruikt, verwaarloost, in de steek laat, dan is de diagnose van PAS niet gerechtvaardigd omdat er sprake was van misbruik en dan is er een totaal andere situatie. Dit is een belangrijk punt.

Ik ga nu iets vertellen over het waarom. Waarom hebben we dit syndroom, waarom gebeurt dit en waarom zag men dit verschijnsel pas sinds begin jaren 80 optreden?

Tijdens de kinderpsychiatrie van daarvoor zag ik het niet en toen dook het plotseling op begin jaren 80. Ik geloof dat de voornaamste reden verband houdt met het feit dat voorafgaand aan de jaren 70, moeders nog niet zo vaak rechtszaken aanspanden met betrekking tot het gezag en de zorg. Bovendien werd in het begin van de 20e eeuw het gezag over een kind meestal niet aan de moeder toegewezen.

In de jaren 60 en 70 vanwege de toen opkomende vrouwenbeweging, kregen vrouwen meer mogelijkheden voor opleiding, gelijke betaling, baanmogelijkheden, al deze dingen die belangrijk zijn en een prachtige ontwikkeling zijn. Mannen begonnen echter te zeggen dat het feit dat vrouwen bij voorrang het gezag en de zorg over kinderen werd toegewezen, discriminatoir was, dat het vooringenomenheid was ten opzichte van mannen, en pleitten voor gelijke kansen voor het verkrijgen van het gezag over en de zorg voor de kinderen. De wetgevers, de rechtbanken, stemden daarmee in en er kwam gelijkberechtiging op dit punt. Wat er gebeurde was, dat het aantal gezags- en zorgzaken toenam omdat nu vaders een kans hadden om gezag en zorgtoewijzing te krijgen. Als resultaat nam het aantal zaken toe en de ouders begonnen de kinderen te programmeren om hun positie in de rechtszaak te versterken.

Tot een aantal jaren geleden, was het mijn ervaring dat primair de moeder de programmerende ouder was, en de vaders werden geprogrammeerd, dus de meeste programmerende ouders waren moeders. En in mijn eerste boek over PAS, dat was in 1987, waren de moeders de programmerende ouders. Ook in mijn tweede boek in 1992 gaf ik aan dat de moeders de programmerende ouders waren. Bij mijn derde boek, dat uitkwam in 1998, begon ik een verschuiving waar te nemen. In de laatste twee jaren is de verschuiving dramatisch. We zien in de VS nu ook veel meer vaders die programmerende ouder zijn, en we zitten nu op ongeveer een 50-50 verhouding en ik denk dat wat er is gebeurd, ten eerste dat vaders mijn boeken hebben gelezen en de technieken hebben geleerd, en zo hetzelfde kunnen als de moeders. Iets anders is dat de kinderen ook steeds meer tijd met de vaders doorbrengen met als gevolg een uitbreiding van de mogelijkheden, tijd en gelegenheid van vaders om de kinderen ook te programmeren. Mijn eigen ervaringen worden bevestigd door vrienden, collega”s, familie in verschillende delen van het land die mij dit terugmelden. En wanneer ik in verschillende delen van de VS ben vraag ik steeds met handopsteking aan mijn gehoor wat nu de ervaringen zijn. Doorgaans is de ervaring dan gelijkelijk over man-vrouw verdeeld.

Van de mensen in deze zaal, die bekend zijn met dit syndroom, was in de meeste gevallen de moeder de programmerende ouder en de vader het slachtoffer. Steek alstublieft uw handen op. Ongeveer een derde steekt nu zijn hand op. Hoeveel hebben gezien dat de vader programmerende ouder was en de moeder het slachtoffer. Ik zie nu maar een paar handen. Dit is wat je ook zag in de VS tot een paar jaar geleden. Nu verandert het en als ik het goed heb, zullen over een paar jaar meer vaders de programmerende ouder zijn, ervan uitgaande dat Europa gewoontes uit Amerika een paar jaar later overneemt.

Helaas bevat uw materiaal geen stuk over de behandeling van PAS. Er is een vergissing gemaakt bij toezending ervan. U heeft citaten van rechterlijke uitspraken waarin de aanwezigheid van PAS werd erkend, maar alle publicaties over PAS zitten er niet bij. Ik ga ervan uit dat dhr. Van Dijk daar alsnog voor zal zorgen.

Laat me iets vertellen over de behandeling en een aantal belangrijke aspecten eruit lichten.

Het PAS is gepolitiseerd. Het is discutabel geworden, omdat bij alles wat naar de rechtbank gaat, een advocaat de ene ouder steunt, en de andere advocaat de andere ouder ondersteunt. Het nodigt advocaten uit om met leugens te komen, met vuilspuiterij, met misvertegenwoordiging om de eigen positie van die advocaat in de procedure op tegenspraak te versterken.

Een andere reden waarom het gepolitiseerd is, is omdat vrouwen altijd de programmerende ouders waren tot een paar jaar geleden. Ik werd bekritiseerd vanwege vooringenomenheid, discriminatie jegens vrouwen, omdat ik zei dat doorgaans vrouwen de programmerende ouders waren. Mijn antwoord was dan dat dat de realiteit was. Ze scholden me uit voor het beschrijven van die realiteit en verloren uit het oog wat de oorzaak van PAS was. De oorzaak was dat de moeders primair zich met de opvoeding van de kinderen bezighielden en dat de kinderen meer binding wilden met de moeder omdat de moeders meer beschikbaar waren, meer toegankelijk en de kinderen wilden bij hun moeder blijven. Met de tijd krijgen vaders evenzeer een band met kinderen en de verhouding wordt rechtgetrokken.

Het probleem dat ik had gevonden, was dat de rechtbanken niet ontvankelijk waren voor afwijzing van het programmerende gedrag. Dit is een centraal probleem. PAS bij een kind introduceren is een vorm van misbruik. Op een bepaalde manier is het zelfs erger dan fysiek en seksueel misbruik. Immers bij fysiek misbruik, komt er een moment dat het kind een punt bereikt waarop het misbruik kan stoppen, bij 12, 13 of 14 jaar. Je kunt dan in verzet komen, je kunt vechten, weglopen. Je bent oud genoeg om de politie te bellen. Op een of andere manier kun je jezelf beschermen. Er komt dus een moment waarop het stopt. Niet dat er daarna geen psychologische effecten zijn, maar het kan stoppen.

Seksueel misbruik kan zeker een kind beschadigen, psychologisch gezien van weinig tot heel veel, afhankelijk van de begeleider die zich ermee bezighoudt maar uiteindelijk is het kind oud genoeg om het te doen stoppen, om het aan te geven en aan het misbruik een eind te maken.

Met PAS echter slijt de band tussen kind en ouder en wordt kapot gemaakt. En na 18 jaar zijn ouder en kind vreemden voor elkaar. De hersenen zijn gevuld met haat, alle gevoelens van liefde, alle goede ervaringen zijn vervangen door de campagne van denigratie. Ook al is er nog wel contact, het is nooit meer hetzelfde. Het is een vorm van misbruik die niet zo gemakkelijk te zien is als fysiek misbruik, waar je wonden en breuken kunt zien. Je hebt medische rapporten. Je kunt bewijzen vinden door medisch onderzoek. Hier is het psychologisch.

De rechtbanken hebben de macht om PAS te genezen. Als een rechter een PAS-ouder zou moeten behandelen, dan zou dat op dezelfde manier moeten als bijvoorbeeld bij een vader die af en toe niet betaalt. In de VS, maar dat zal ook hier zo zijn, als een vader nalaat te betalen, kunnen ze salaris inhouden, of aanzeggen dat hij huisarrest heeft voor het weekend, zodat hij van vrijdagavond tot maandagmorgen thuis moet zijn en als hij niet thuis is, is hij “in contempt of court” dan kan hij gearresteerd worden, kan hij om zijn enkels worden geboeid met elektronisch toezicht, regelmatige telefooncontroles, 24 uur per dag. Ze doen dat vaker met vaders die hun financiële verplichtingen niet nakomen.

Als een rechter tegen een moeder zou zeggen, als de kinderen op vrijdag om 17.00 niet bij het huis van de vader zijn, dan is hier het bevel voor de politie om jou te arresteren, omdat je de kinderen niet op tijd hebt afgeleverd en je zult een weekend in detentie doorbrengen. Ik heb nog niet één rechter zover gekregen om dit te doen, ik heb nog niet één rechter zo ver gekregen om te zeggen tegen zo’n moeder, ik zal je rondleiding in een gevangenis laten geven om je een idee te geven hoe dat daar is. Ik had een kind begin jaren 80, een 7-jarig jongetje, dat een PAS-slachtoffer was, de kinderen zijn zelf ook slachtoffer. Hij zei:

“Is het waar dat als ik niet naar mijn vader ga, dat de rechters mijn moeder dan in de gevangenis stoppen? Is het niet zo dat de rechters mijn moeder in de gevangenis stoppen? Het kind smeekte me, zijn hele lichaam smeekte me om te zeggen, ja de rechter zal je moeder dan in de gevangenis stoppen. Ik zei, nou ja het is mogelijk dat de rechter dat doet, oké, oké, ik ga wel naar mijn vader, ik zeg wel tegen mijn moeder dat zij naar de gevangenis moet als ik niet naar mijn vader, dus ik ga wel”.

Hij smeekte me om dit excuus, ik smeekte de rechters, dit kind heeft dit excuus nodig. De rechters deden het niet, omdat het in de VS in 1999 niet politiek correct is om een vrouw in de gevangenis te stoppen. Het is geen probleem om een man in de gevangenis te stoppen die zijn verplichtingen niet nakomt, een vrouw in de gevangenis is echter politiek incorrect en staat meteen in de kranten.

Nu mannen PAS beginnen toe te passen, is het gemakkelijker. Er zijn zoveel gevallen van PAS in de VS, honderdduizenden, er is een epidemie gaande, zonder enige twijfel. Het moet gebeuren. Het zal ook gebeuren. Nu is het voor de rechter noch makkelijker om een man in de gevangenis te stoppen, als die zijn kinderen niet op tijd aflevert.

Wat ik bedoel is dit. De rechters hebben de mogelijkheid om, wanneer iemand de rechter negeert, om deze te laten opsluiten.

“Contempt of court” heeft doorgaans opsluiting tot gevolg. Ik ken twee staten in de VS die opsluiting tot maximaal 6 maanden toestaan, als een ouder in “contempt of court” is door de bezoekregeling te schenden. Als het een keer gebeurt zal dat grote gevolgen hebben voor PAS.

Ik begon deze presentatie met de mededeling dat ik iets over de behandeling van PAS zou zeggen, namelijk dat wetgevers aan de rechters de bevoegdheid moeten geven om straffen of maatregelen op te leggen als er sprake is van PAS, ongeacht het geslacht van de ouder. Dit is de enig mogelijke behandeling. Psychotherapie zal niet helpen, niets anders zal helpen en ik heb er zeker goed over nagedacht de afgelopen 15 jaar. Er is niets in mijn ervaring dat duidt op een andere aanpak om van PAS te genezen. Ik hoop dan ook dat hetgeen ik vandaag hier heb gezegd enige verandering teweeg zal brengen.

Dank u wel.

Peter Tromp geeft een workshop tijdens de conferentie op 24 juni 1999 in de Grote Kerk van Breda

John Dunne & Marsha Hedrick – The Parental Alienation Syndrome – Analysis of Sixteen Selected Cases (1994)

John Dunne & Marsha Hedrick, From the Journal of Divorce & Remarriage, Volume 21 (3/4), 1994, p 21-38
http://www.fact.on.ca/Info/pas/dunne.pdf

ABSTRACT
This study analyzed sixteen cases which appeared to meet Dr. Richard Gardner’s criteria for parental alienation syndrome as set forth in his 1987 book. These cases showed a wide diversity of characteristics but Gardner’s criteria were useful in differentiating these cases from other post-divorce difficulties. Contrary to what might easily be assumed by professionals, this study suggests that PAS does not necessarily signify dysfunction in either the alienated parent or in the relationship between that parent and child. PAS appears to be primarily a function of the pathology of the alienating parent and that parent’s relationship with the children. Children are apt to be susceptible to alienation when they perceive that the alienating parent’s emotional survival or the survival of their relationship with the alienating parent is dependent upon the child’s rejection of the other parent.
In looking at interventions to deal with the alienation from a parent, a wide range of both legal and clinical processes were identified. Traditional interventions were ineffective in altering the alienation. In thirteen cases, various interventions were tried, ranging from therapy for each of the parents individually, therapy for the parents together, therapy for the children with the alienated parent, therapy for the children with the alienating parent, and the assignment of a Guardian Ad Litem to the case. In two of these cases, the children were evaluated as having experienced “some” or “minimal” improvement in their relationship with the alienated parent. In the other eleven cases, there was no improvement and in two of these cases, the alienation was evaluated as “worse” after these interventions.
In three cases however a change of custody away from the alienating parent or a strict limitation of that parent’s contact with the child(ren) was implemented by the court system. In all these cases, this was successful in eradicating the alienation. There were no cases in which a change of custody occurred but the alienation continued.

Gardner (1985) has described cases of intense rejection of a parent by children after divorce which he referred to as “parental alienation syndrome” (PAS). He defined this syndrome as a disturbance occurring in children who are preoccupied with depreciation and criticism of a parent and denigration that is unjustified and/or exaggerated (Gardner, 1987). He describes these children as “obsessed with hatred of a parent.”

The “parental alienation syndrome” has rapidly become a focus of controversy within the mental health and the legal profession. It has been raised, as well as attacked, in cases involving allegations of domestic violence, parental substance abuse, and child sexual abuse, often strongly polarizing various mental health professionals involved in the cases. Advocacy groups for mothers, fathers, and sexual abuse victims have often been recruited into the conflict.

Very little is described in the literature about children who reject parents following marital separation. Jacobs (1988) describes a case in which five children rejected their father, apparently in response to their mother’s extreme narcissistic rage. Wallerstein (1984) noted one child at the ten year follow-up, who rejected her mother, with whom she was living, after her father’s attempt to change custody failed. Fidler (1988) also noted one case of a child who refused to see the noncustodial parent among the sample of 76 children referred to a family court clinic.

More common in the literature is the failure to mention a child’s rejection of a parent as one of the outcomes of divorce. Pearson and Thoennes (1990) noted a relatively high frequency of no or sporadic overnight visits with a non-residential parent. In 40% of the maternal sole custody and 30% of the paternal sole custody, the children had no overnight visits with a non-residential parent. In joint legal custody, 7% of the children living with their mothers and 20% of the children living with their fathers reported no overnights with the other parent. Although this is a relatively high frequency, the authors made no mention of the children’s attitudes about their parents or the reason for no visits. Kalter et al. (1989) did not report any cases of the child rejecting a parent in their sample of 56 recruited pairs of children and mothers. Similarly, Oppenheimer et al. (1990) noted no cases in their sample of 46 elementary aged children, all living with their mothers, who rejected either parent. Review articles by Zaslow (1988) and by Heatherington et at. (1989) make no reference to parent alienation or to children rejecting a parent as an outcome following divorce.

Rather than specifically identifying children’s rejection of a parent, several authors made reference to difficulties arising when a child aligns with a parent or attempts to step into the role of protecting a vulnerable parent. For example, Johnston et at. (1989) noted that large numbers of children attempt to align with one or both angry parents which simultaneously helps the child feel more important and more vulnerable. They indicated that the “typical” response of an older child was to be negative toward the other parent to some degree and to perhaps reject that parent or refuse to visit. In another paper, Johnston and her colleagues (Johnston et al. 1987) noted a tendency of children to become protective toward a fragile parent, the frequency of role reversals, and a tendency to take responsibility in the parental disputes. Jacobs (1988) and Wallerstein (1985) refer to the intense rage of the narcissistically injured parent as being critical in the child’s attitudes about the other parent. Wallerstein also refers to the pathological dependence of a parent on a child to protect against feelings of loss as being important in the child’s emerging need to protect that parent from intolerable feelings. Oppenheimer and colleagues (1Y90) concluded that the child’s perceptions of parental attitudes and their own beliefs about the divorce have a significant influence on their post-separation adjustment, presumably also including the degree of hostility they felt toward one or both parents.

The authors have been unable to locate any studies systematically analyzing the children and their families when one or more of the children in the family have rejected a parent after divorce. Such an analysis would be a necessary first step in attempting to validate Gardner’s “parental alienation syndrome” and his hypothesis about etiology. This study was undertaken to explore characteristics of cases which appeared to meet Gardner’s criteria, to search for commonalities among the cases, and to alert mental health professional to this infrequent but serious outcome in children after divorce.

All cases presented here were referred to one or both of the authors for forensic evaluation or treatment of a seemingly intractable situation, Cases were selected for the study on the basis of at least one child in the family having intensely rejected one of the parents on the basis of trivial or unsubstantiated accusations, apparently meeting Gardner’s criteria for “parental alienation syndrome”. There was no attempt to match these cases with a control group of children whose parents had also separated and/or divorced.

METHOD

The sixteen cases in this study were taken from the caseloads of basis that they met the majority of the criteria set forth by Gardner, (1985, 1987), in his description of the parental alienation syndrome. Those criteria are as follows:

1. Child is preoccupied with depreciation and criticism of the parent that is unjustified and/or exaggerated.
2. Conscious, subconscious, and unconscious factors within the alienating parent contribute to the child’s alienation from the other.
3. Denigration of the parent has the quality of a litany, a rehearsed quality. There is phraseology not usually used by the child.
4. Child justifies the alienation with memories of minor altercations experienced in die relationship with the parent which are trivial and which most children would have forgotten. When asked, the children are unable to give more compelling reasons.
5. The alienating parent will concur with the children and support their belief that these reasons justify the alienation.
6. Hatred of the parent is most incense when the alienating parent and the child are in the presence of the alienated parent. However, when the child is alone with the alienated parent, the child may exhibit hatred, neutrality, or expressions of affection.
7. If the child begins to enjoy him/herself with the alienated parent, there may be episodes of “stiffening up” and resuming withdrawal and animosity, as though they have done something wrong. Alternatively, the child may ask the alienated parent not to reveal his/her affection to the other parent.
8. The degree of animosity in the child’s behavior and verbalizations may vary with the degree of proximity to the alienating parent.
9. Hatred of the parent often extends to include die alienated parent’s extended family, with even less justification by the child.
10. The alienating parent is generally unconcerned with the psychological effects on the child of the rejection of parent and extended family.
11. The child’s hatred of the alienated parent is often impervious to evidence which contradicts his/her position.
12. The child’s position seemingly lacks ambivalence. The alienated parent is “all bad,” the alienating parent is “all good.”
13. The child is apt to exhibit a guiltless disregard for the feelings of the alienated parent.
14. The child fears the loss of the love of the alienating parent.

By choosing cases which met the majority of these criteria, the authors were selecting for situations which embodied severe parental alienation, rather than the more common and more moderate instances of loyalty conflicts which are widely evident in the children of conflictual divorcing parents.

In an effort to better understand the sub-population of divorcing families who manifest an alienation of one parent, these cases were analyzed and data obtained regarding the following variables:

1. length of the relationship or marriage prior to separation.
2. the age of the children at separation.
3. the length of time’ between separation and the onset of the alienation.
4. the number of children in each family constellation who exhibited the dynamic.
5. the sex of the alienating parent.
6. the sex of the children.
7. the effectiveness of various interventions in remedying the alienation.

Case #1

A had just turned six years old when she was referred for treatment by her Guardian Ad Litem. She was an only child from the father’s second marriage and the mother’s first marriage. She attended the first grade at a private school for gifted children and seemed to get along well with peers.

The parents had separated one and a half years prior to the referral for treatment, initially the parents agreed that A would live with her mother and be with her father on alternate weekends from Saturday morning until Sunday evening, as well as holiday and vacation time. However, A almost immediately became resistant to leaving her mother and going with her father. At times the father had to pick her up and carry her to the car kicking and screaming. These difficulties paralleled an increase in the mother’s accusations about the father’s harassment and alcohol abuse. There were several court attempts to increasingly supervise the contacts between the parents and the visitation time with the father. Eventually, each of the parents was ordered into individual therapy, as was A. In addition, a GAL was appointed and a supervisor for the visitations was assigned.

None of these efforts seemed to alter the progressive rejection of the father by A in clinical sessions. She was initially guarded and resistant, her affect flat and joyless. It was reported by the supervisor that during her visits with her father she was relaxed and playful, although she seemed to most enjoy spending time with her father’s live-in girlfriend. However, when it came time to return to her mother, she became quite panicked aid insisted on taking off any makeup or clothes that might indicate that she had had fun at her father’s. When she returned to her mother, she consistently complained about each visit. Her play themes in therapy excluded any reference to men or fathers.

A’s mother was a forty-two year old medical professional who had not worked since A’s birth. She was supported by a large stipend from her ex-husband and devoted all her energies to A. She claimed that A became very upset whenever she talked about the possibility of going back to work and used this as a rationalization for not returning to work. Despite her intense hostility and her many accusations toward the father, the mother confided that she continued to love him and was quite jealous of the father’s new relationship. She insisted that A have nothing to do with the father’s girlfriend and forbade the therapist to talk with the girlfriend. This mother viewed her daughter as unique and special, frequently insisting on special treatment or considerations. She had no insight into her role in alienating her daughter from her father and blamed everything on the father’s aberrant behavior.

The father was a well-paid physician and accomplished outdoorsman who was highly thought of in both his profession and avocation. Although very angered by his ex-wife’s accusations, he tended to respond passively and did not want to challenge her directly At times, however, his anger would erupt during confrontations by her. He saw his ex-wife as obsessed with their daughter and deluded by her own fantasies. He described his daughter as having two personalities, one when she was under the influence of her mother, when she acted like an extension of her mother’s ego, and another when she was with him, a happy and playful child. At one point the father was allowed to take his daughter on an extended vacation where they reportedly had a very good time together. However, difficulties re-emerged immediately upon the daughter returning to her mother’s home.

Two years after the separation and with no progress evident despite treatment for all three individuals, the father agreed to have no further contact with his daughter. This was viewed as preferable to continuing the conflict which appeared to have no resolution for her. He continued to make voluntary contributions to a trust fund for her and sent her letters occasionally, which he hoped she would mad after she became an adult.

Case #2

F was a twelve year old girl and G a ten year old boy at the time of this evaluation. They had been placed together in foster care following their detailed descriptions of sexual and physical abuse by their father and physical abuse by their step-mother, with whom they primarily resided. Despite the children’s statements and wishes, the court did not place them with the mother because of allegations that she had instigated their statements against the father. The children had only supervised contact with both parents during this evaluation.

The mother had initiated the marital separation six years prior and the father had resisted the divorce. Following the separation, the mother made accusations of physical abuse of herself by the father and on the day prior to the commencement of the divorce trial, the mother made allegations of sexual abuse of the children by the father. The trial was postponed and several professionals evaluated the children. Those evaluations substantiated that the daughter had been sexually abused by the mother’s boyfriend’s (now husband’s) son but did not substantiate sexual abuse by the father. The custody of the children was subsequently awarded to the father. A year following the divorce, the mother made another report to CPS alleging physical abuse and possible sexual abuse of the children by the father. After investigation the allegations were dismissed as unsubstantiated. One year later the mother attempted to modify custody but this request was denied. in the same year, approximately three years after the separation, both parents remarried and all four parties were ordered to participate together in an attempt at counseling.

Approximately one year after the counseling, the daughter was interviewed by a CPS worker after she reported to her school that she was afraid to return to her father’s home following a weekend visitation with the mother. After investigation, the case was again closed. Two months later, during a visit with their mother, the children made die statements to neighbors and later to the CPS caseworker which prompted this evaluation with one of the authors.

Psychological testing of the mother produced clinical scares elevated beyond the normal range. The clinical pattern suggested that she was immature, narcissistic, self-indulgent as well as passive-dependent. The testing also suggested that she was likely to be suspicious of the motivations of others, avoidant of deep emotional involvement, angry, argumentative, stubborn, and prone to externalization. Psychological testing of the father was not elevated beyond die normal range. His normal range profile suggested that he was apt to be naive, hopeful, optimistic, and suggestible with a persistent need to be liked by others and a tendency to avoid confrontation and negativity. There was also some evidence of insecurity, feelings of inadequacy, and a tendency to anticipate rejection. Because the allegations involved the father’s current wife, she was also evaluated. She was found to be an exceptionally well-functioning individual.

The father’s childhood history was benign and he enjoyed a good relationship with his parents as an adult. However, the mother’s history included a very disturbed relationship with her own parents and considerable parental dysfunction during her childhood.

At the time of the evaluation, the mother was a fulltime homemaker, with one child front her second marriage at home. She volunteered at an abused women’s shelter and through this activity had a wide circle of friends who offered her considerable support. The father and step-mother were both postal workers who were pursuing educational goals on a part time basis, were active in the schools, and well-regarded by neighbors. They had voluntarily sought counseling for the family several months prior to the allegations because of the degree of conflict between the two households and the effect of that on the children.

Although the children initially made detailed statements about physical and sexual abuse to professionals, during this evaluation their statements were very general and contradictory of earlier statements. Both children exhibited much more affect and energy around statements having to do with the divorce conflict than with abuse, i.e., child support issues and values about living in urban rather than rural areas. Their “memories” of various events appeared to be highly contaminated by their mother’s issues and perceptions.

This evaluation failed to substantiate abuse of the children by the father or the step-mother and implicated the mother in excessively influencing the children’s statements against the father. Following a trial, the judge returned the children to their father’s home. The mother’s contact with the children was temporarily suspended while the children were reinvolved with the therapist with whom they had previously been in counseling. The mother was then asked to initiate gradual contact with the children through the therapist via letters and phone calls. However, after a brief time, the mother moved out of the state and did not follow through with supervised contact. The children have had no contact with their mother for more than one year. Their therapist reports that their overall functioning is much better than prior to the allegations, although both children have difficulty understanding their mother’s failure to maintain contact with them. Their therapist has described the children’s fabrications of abuse as an attempt on their part to consolidate a very tenuous relationship with their mother. She felt it was made clear to the children that acceptance by their mother was contingent upon rejection of the father and they appeared willing to sacrifice a very secure relationship with the father and step-mother in order to resolve the issue of their mother’s commitment to them.

Case #3

This case involved a girl, M. who was two years, six months at the time of the evaluation. There had been a long series of allegations by the mother toward the father beginning in the early months of the pregnancy. The most recent of these allegations was that the father was sexually abusing the child during the limited visits that the child had with the father at the paternal grandparents’ home. CPS had been involved twice and made a preliminary conclusion that sexual abuse was probable based on the child’s statement that “daddy hurt my butt.”

The father was a 24 year old blue-collar worker whose work often necessitated that lie be out of town for three to four months at a time. Both clinical evaluation and psychological testing suggested a somewhat immature, narcissistic, and impulsive young man. He viewed Iris ex-wife as deceitful, unpredictable, and emotionally volatile. Although he had had two DWI’s, he tended to minimize his drinking pattern and deny that Ire had a problem. A detailed psychosexual history was essentially unremarkable. He had dated relatively infrequently and tended to be attracted to women for superficial attributes. His involvement with M’s mother was his first serious relationship. There was no history of sexually inappropriate behavior.

The mother was a 24 year old woman who had worked occasionally as a clerical worker. At the time of the evaluation she lived with her parents, who supplemented the child support payments and funded her protracted legal battle with her ex-husband. The mother’s family was dominated by the maternal grandmother from whom the mother had never emancipated. Psychological testing and clinical interview suggested a person with strong narcissistic, histrionic, and dependent traits. She appeared willing to exploit others without regard to their feelings. She had a long history of avoiding disapproval by deflecting blame to others. The extensive legal file seemed to document her willingness to fabricate data to prevent her daughter from visiting her father.

Many of her allegations had some element of truth but always represented the worst possible interpretation of her ex-husband’s behavior or character. A few months before the allegations about sexual abuse, the mother had called the local police department, and discovered there was an outstanding warrant for the father because he had failed to show for a summons on a DWI. She waited until the father had made arrangements to pick up their daughter for a visit, notified the local police, and arranged to have him arrested as he appeared for the visit.

M had a history of constipation following her visits with her father. Several hours after her return from one visit, and after having played in a wading pool with several other children, M was noticed to have several abrasions on her back. Later that same day, she was described as having a purplish protrusion of her anus at which time M stated that her father “hurt my butt.” Subsequent evaluation by a pediatrician trained in sexual abuse issues was ambiguous. However, a later colposcopic exam of the anus showed multiple angulations, suggestive of repealed anal penetration, but also occurring frequently in children without a history of anal penetration. A thorough psychiatric evaluation of this family concluded that there was evidence of parental alienation syndrome and did not substantiate the likelihood of sexual abuse.

M was referred to an experienced female child therapist. M subsequently revealed in more detail that the father had poked her in the anus with his finger an several occasions when he was in his bedroom at the grandparents’ home. However, M gave a different description on re-evaluation with the original evaluator. She had no signs of sexualized behavior and in all other ways her development was progressing normally. She seemed acutely aware of her mother’s dislike of her father. It was concluded that this case represented parental alienation syndrome.

Case #4

C was a sixteen year old girl, D a twelve year old boy, and E a nine year old girl at the time of the evaluation which occurred a year and a half after the marital separation. All three children were refusing to have any contact with their father and had not seen him for over a year at the time of the evaluation.

Prior to the separation. the children spent extensive time with other caretakers because of their parents’ strenuous work schedules. There was evidence of poor supervision and lack of involvement by both parents during that time. However, all three children had been very attached to their father by all reports. The father initiated the separation after sixteen years of marriage because he had become involved with a woman with whom he worked. The mother was distraught over the separation and experienced a brief episode of psychotic depression characterized by delusions, memory loss, and disorientation. She then precipitously moved the children to another town several hours from the father. The children saw their father for several months after the separation on brief visits. However, when it became apparent that he would not return to the household and was seeing the woman with whom he had become involved, all three children eventually refused to have contact with him.

The mother seemed unable to differentiate the father’s unwillingness to continue their relationship from his desire to continue to parent the children. She repeatedly referred to her husband’s “abandonment of the family” and had conducted a “burial ceremony” during which she and the children symbolically buried the father so that the “new family,” which did not include the father, could move forward.

After repeatedly being frustrated in his attempt to make contact with the children, the father initiated an evaluation through Family Court. At the time of the evaluation, D had gained 80 pounds since the separation and was now 100% over his optimal weight. The mother explained the children’s decision to have no contact with their father as resulting from their being in Catholic schools and therefore intolerant of the idea of divorce. She contended that she had encouraged the children to see their father but to no avail. However, information from neighbors and letters written by her to the father strongly suggested that she was motivated to sever the children’s contact with the father and quite vociferous regarding her animosity towards him in their presence.

Psychological testing suggested that the father relied on denial for dealing with conflict, was somewhat oversensitive in interpersonal relationships, but otherwise outgoing and sociable. There was also the suggestion of some narcissism in his dealings with others. The mother’s psychological testing was invalidated by considerable defensiveness characteristic of individuals who deny psychological problems, are unsophisticated psychologically, and who claim excessive virtue. The testing also suggested that she was apt to be inflexible, unrealistic. and very needful of being seen by others in a positive light.

The evaluation concluded that it was the mother’s inability to differentiate her own needs from those of the children that had led to the children’s alienation from their father. The evaluator recommended that the custody of D and E be immediately and temporarily changed to the father for two months while the mother sought therapy for herself and C. However, the court denied that recommendation but did order visitations to begin immediately for all three children. Only after several months delay did the children begin therapy and brief visits with their father. Following several more months of therapy and contact with the father only during the therapy sessions, D asked to stay over night with his father. The mother reacted with rage, as though D had betrayed her. However, with the support of his counselor and father, 13 was able to follow through on his wish to spend alternate weekends with his father. C, however, continued to refuse to have any contact with her father and E continued to have only brief daytime visits on alternate weekends. The mother found her son’s proactive relationship with his father intolerable and within nine months sent him to live with the father claiming D had become abusive and unmanageable.

RESULTS

In fourteen of the sixteen cases in this study, the mother had primary custody and was the alienating parent. In one case, the non-custodial mother was the alienating parent and in one case, the non-custodial father was the alienating parent.

There were a total of 26 children (14 girls and 12 boys) in these 16 families and 21 of the 26 children appeared to be involved in the alienation dynamic with a parent. Twelve of the alienated children were female and nine were male.

The length of the marriage prior to final separation was tabulated. In two of the cases, there was no marriage and in three more cases the marriages lasted less than six months. One marriage ended after four years, six had survived between five and ten years, and four had lasted between eleven and fifteen years.

The ages of the alienated children at the time of parental separation ranged from in utero (four cases) to fourteen years of age and appeared evenly distributed across age brackets.

The cases were analyzed to determine the approximate amount of time between the separation and the onset of alienation, as determined by the clinician retrospectively. In five of the cases, onset appeared to be coincident with the separation. In two of the cases, alienation appeared within six months after separation. In four more cases, the alienation became apparent from one to two years after separation. In the final four cases, the alienation occurred between three and six years after separation.

In looking at interventions to deal with the alienation from a parent, a wide range of both legal and clinical processes were identified. In three of the cases, a change of custody away from the alienating parent or a strict limitation of that parent’s contact with the child(ren) was implemented by the court system. In all three cases, this was successful in eradicating the alienation. There were no cases in which a change of custody occurred but the alienation continued. In the other thirteen cases, various interventions were tried, ranging from therapy for each of the parents individually, therapy for the parents together, therapy for the children with the alienated parent, therapy for the children with the alienating parent, and the assignment of a Guardian Ad Litem to the case. In two of these cases, the children were evaluated as having experienced “some” or “minimal” improvement in their relationship with the alienated parent. In the other eleven cases, there was no improvement and in two of these cases, the alienation was evaluated as “worse” after these interventions.

DISCUSSION

These cases exemplify the wide diversity and complex nature of the “parental alienation syndrome” as it is played out in parental access disputes. In contrast to Gardner’s (1985, 1987, 1992) anecdotal description of cases, this study attempted to analyze the salient characteristics of selected cases meeting Gardner’s criteria for parental alienation. These cases suggest that the syndrome can occur without reference to the length of the relationship prior to separation, can occur immediately following separation, or not until many years after the divorce. It can occur in very young children as well as with teens who have previously enjoyed a lengthy and positive post-divorce relationship with the alienated parent. It can involve all children in the family constellation or only one of the children. The alienating parent is most often the custodial mother but alienation by non-custodial fathers or mothers was also observed.

There was a wide range in the severity of symptoms of PAS. It may be true that some elements of PAS are present to some degree in a majority of divorcing families. Our findings are consistent with those of Johnston et al. (1989) in that all of our cases were entrenched in intense post-divorce conflicts. As such they may represent a severe form of a psychological response common in the children of divorcing parents and may not deserve to be classified as a distinct syndrome,

Jacobs (1988) and Wallerstein (1985) refer to narcissistic injury as the motivating force for the alienating parent. Jacobs (1988) also suggests a form of “sibling rivalry” between the divorcing parents for the control and love of the child and Wallerstein (1985) suggests a pathological dependence of a parent on the child to protect against feelings of loss as another underlying dynamic. This is supported by the observations in this study that all of the alienating parents experience intense dysphoric feelings which they blamed on their former spouses.

Predominantly the alienating parents experienced intense narcissistic injuries. However, issues of “sibling rivalry” and pathological defense against feelings of loss were also present in at least some of the alienating parents. In some cases, more than one motivating factor appeared to be involved. It should be underscored, however, that these motivations are often strikingly out of the consciousness of the alienating parent, many of whom were adept at coloring their motivations and behaviors in socially acceptable ways to themselves as well as to professionals.

Contrary to what might easily be assumed by professionals, this study suggests that PAS does not necessarily signify dysfunction in either the alienated parent or in the relationship between that parent and child. PAS appears to be primarily a function of the pathology of the alienating parent and that parent’s relationship with the children. Children are apt to be susceptible to alienation when they perceive that the alienating parent’s emotional survival or the survival of their relationship with the alienating parent is dependent upon the child’s rejection of the other parent. This is consistent with the finding of Johnston et al. (1987) in which they noted a tendency for children to be protective toward a fragile parent when the parents were entrenched in disputes over custody and access.

Efforts to evaluate these issues based on complaints by the child or one parent are generally fruitless. Assessment of the entire family dynamics, with an awareness of Gardner’s descriptions of parental alienation, appears useful in understanding these complaints and differentiating them from alienation resulting from cases of abuse or other deficits in the alienated parent and his/her relationship with the children.

This study also suggests that traditional therapies and interventions are not successful in rehabilitating children affected by this syndrome. Although the courts have been reluctant to take drastic action, especially when this is contrary to a child’s explicit wishes, in this study only a change in custody to the alienated parent was successful in remedying the alienation. It should be noted, however, that in two of the cases in this study in which the court was willing to take this step, and one case in which a change of custody occurred voluntarily, the children eventually had little contact with the alienating parent. This suggests that the PAS dynamic may be so toxic that a relationship with both parents may not be possible, or in the child’s best interests, in cases of severe alienation. Each case must be evaluated on its own merits and the identification of a parental alienation syndrome is not sufficient, in and of itself, to justify changes in custody. Full evaluation of a child’s situation and relative parental strengths and weaknesses may identify instances when it is in the best interest of the child to remain with the alienating parent and to have little or no contact with the alienated parent in order to reduce the effects of continued conflict on the child.

Although the “parental alienation syndrome” was only first described in 1985 (Gardner, 1985), the question arises as to whether PAS has always been evident in the divorcing population, but unrecognized, or whether it is a recent phenomenon, perhaps increasing in prevalence. Although this study did not address this question, it is possible that both may be true. With social changes creating parity between parents in the eyes of the court, a mother’s traditional role with her children may be undermined. This may be perceived by the mother as a considerable psychological threat which can only be dealt with by developing a pathological alliance with the child.

Professionals who work with the divorcing population, either as therapists, or evaluators, need to be aware of the symptoms of PAS and the difficulties that these cases present for the families and for the court system. A failure to appropriately identify and intervene in the early stages of these cases may result in the alienating parent being given professional support for his/her position, reinforcing the child’s need to maintain or expand complaints about the alienated parent. This has the capacity to more firmly entrench the syndrome and to enhance the severity of the dynamics.

Further study is necessary to assess the prevalence, the range of severity, the effect on development, and the longterm outcome for children who remain alienated from one of their parents. As this study suggests, very little is known about what interventions would allow a child to have functional relationships with both parents in such highly polarized cases. It is the obvious hope that this study would prompt others to systematically evaluate series of cases, perhaps clarifying the etiology and evolution of the syndrome. Moreover, larger populations of divorcing families need to be examined for the prevalence of partial or complete alienation of a child from a parent. Retrospective studies of adults who have remained alienated throughout their childhood development may also be useful in understanding this syndrome and its consequences.

REFERENCES

1. Fidler, B.J., Ph.D., a E.B. Saunders, Ed D. (1988). Children’s adjustment during custody/access disputes: Relation to custody arrangements, gender and age of child. Canadian Journal of Psychiatry, 33(6), 517-523.
2. Gardner, R.A. (1985). Recent trends in divorce and custody litigation. Academy Forum, 29 (2), 3-7.
3. Gardner, R.A. (1987). The parental alienation syndrome and the differentiation between fabricated and genuine sexual abuse. Creative Therapeutics, Cresskill, N.J.
4. Heatherington, M., M. Stanley-Hagan. & E.R. Anderson (1989). Marital transitions: A child’s perspective. American Psychologist, 44(2), 303-312
5. Jacobs, J.E., M.D. (1988). Euripides medea: A psychodynamic model of severe divorce pathology. American Journal of Psychotherapy, 42(2), 308-319.
6. Johnston, J.R., R. Gonzales, & L.G. Campbell. (1987). Ongoing post divorce conflict and child disturbance. Journal of Abnormal Child Psychology, 15(4), 493-509.
7. Johnston, J.R., M. Kline, & J.M. Tschann. (1989). Ongoing divorce conflict: Effects on children of joint custody and frequent access. American Journal of Orthopsychiatry, 59 (4), 576-592.
8. Kalter, N., Ph.D. (1989). Long-term effects of divorce on children: A developmental vulnerability model. American Journal of Orthopsychiatry, 57 (4), 587-600.
9. Oppenheimer, K., Ph.D., R.J. Primz, Ph.D., & B.S. Bella. (1990). Determinant of adjustment for children of divorcing parents. Family Medicine, 22(2), 107-111.
10. Pearson, J. & N. Thoennes. (1990). Custody after divorce: Demographic and attitudinal patterns. American Journal of Orthopsychiatry, 60 (2), 233-249.
11. Wallerstein, J.S., Ph.D. (1984). Children of divorce: Preliminary report of a ten year follow-up of young children. American Journal of Orthopsychiatry, 54(3), 444-458.
12. Wallerstein, J.S., Ph.D. (1985). Children of divorce: Emerging trends. Psychiatric Clinics of North America, 8 (4), 837-873.
13. Zaslow. M.J., Ph.D. (1988). Sex differences in children’s response to parental divorce: Research methodology and post-divorce family forums. American Journal of Orthopsychiatry, 58 (3), 355-378.

————-
John Dunne, MD, is a psychiatrist in private practice in the Seattle area specializing in the evaluation and treatment of parents and children. Marsha Hedrick is a clinical psychologist in private practice in Seattle specializing in forensic evaluations of adults and children.

The authors wish to thank Janis P. Mayberry, PhD, for her assistance in analyzing cases contributed by her for this study.
The editor wishes to acknowledge Dr. Richard Gardner’s review of this manuscript.
Address correspondence to: 216 1st Avenue South #333, Seattle, WA 98104.

Journal of Divorce & Remarriage, Vol. 2(3/4) 1994 by the Haworth Press Inc. All rights reserved.